Η σημασία της υγρασίας στον τομέα της περίθαλψης

Είναι γενικώς παραδεκτό πως η πανδημία μάς ευαισθητοποίησε σε θέματα υγείας και μας εκπαίδευσε αρκετά πώς να προστατεύουμε τον εαυτό μας από λοιμώξεις, εφαρμόζοντας απλές τακτικές όπως το συχνό πλύσιμο των χεριών και ο καλός αερισμός των εσωτερικών χώρων.

Γράφει η Χριστίνα Δρατζίδη
Για την CONDAIR

Σε μερικές περιπτώσεις, βεβαίως, οι καλές τακτικές δεν είναι επαρκείς ώστε να προστατεύσουμε την υγεία μας, πόσο περισσότερο όταν βρισκόμαστε εκτεθειμένοι σε μεταδοτικές λοιμώξεις τις περιόδους που το ανοσοποιητικό μας σύστημα είναι ευάλωτο.

Στο παρόν άρθρο, λοιπόν, θα εξηγήσουμε πώς με απλή ρύθμιση της υγρασίας του χώρου μπορούμε να μειώσουμε σε σημαντικό βαθμό τη μετάδοση ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων. Πλέον διαθέτουμε επαρκή τεχνογνωσία και πρακτική εμπειρία στη μηχανική επεξεργασία του αέρα, δηλαδή στη θέρμανση, την ψύξη, το φιλτράρισμα, την ύγρανση ή την αφύγρανση και η γνώση αυτή είναι πολύτιμη ώστε να θωρακίσουμε αποτελεσματικά την υγεία μας.

Η νοσοκομειακή υγιεινή αφορά την έρευνα, πρόληψη και καταπολέμηση των λοιμωδών νόσων. Κύριο μέλημά της είναι η προστασία των ασθενών αλλά και του προσωπικού, γι’ αυτό και υπάρχει αλληλοεπικάλυψη με τον τομέα της προστασίας των εργαζομένων.

5 στους 100 νοσηλευόμενους πρaοσβάλλονται από ενδονοσοκομειακή λοίμωξη, ενώ παγκοσμίως χάνουν τη ζωή τους περισσότερα άτομα από ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις από ότι από AIDS, καρκίνο του μαστού και τροχαία ατυχήματα. Ο Dr. Atul Gawande, ειδήμονας σε θέματα ασφάλειας ασθενών, τονίζει πως πρόκειται για ζωές που μπορούμε να σώσουμε με τον πιο εύκολο τρόπο.

Παρά τα αυστηρά μέτρα υγιεινής των επιφανειών, ο αριθμός των καταγεγραμμένων κρουσμάτων ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων τα τελευταία 20 χρόνια έχει αυξηθεί κατά 36% και εξακολουθεί να αυξάνεται κάθε χρόνο. Άλλωστε, είναι πλέον γνωστό πως τα μικρόβια είναι όλο και πιο ανθεκτικά στα αντιβιοτικά και σε άλλα αντιμικροβιακά σκευάσματα.

Οι χώροι εφαρμογής της διαδικασίας είναι πρωτίστως οι ελλιπώς αεριζόμενοι χώροι νοσοκομειακών εγκαταστάσεων, όπως τα χειρουργεία νοσοκομείων και κτηνιατρικών κλινικών, οι θάλαμοι ελεγχόμενης ατμόσφαιρας, οι μονάδες απομόνωσης ασθενών, οι μονάδες εντατικής θεραπείας, οι αίθουσες τοκετών και οι μονάδες εντατικής νοσηλείας νεογνών.

Η βασική ιδέα είναι πως ο αέρας του χώρου πρέπει να ρυθμιστεί ώστε οι παθογόνοι μικροοργανισμοί να μην έχουν ελπίδα να επιβιώσουν.

Οι μικροοργανισμοί μεταφέρονται μέσω των αερολυμάτων, τα οποία εισέρχονται στον οργανισμό μας, διεισδύοντας σε αυτόν. Το βάθος διείσδυσης σχετίζεται με το μέγεθός τους με τα αερολύματα μικρής διαμέτρου να καταφέρνουν να φτάσουν μέχρι τις κυψελίδες των πνευμόνων. Παράλληλα, το μέγεθος ορίζει την επιβιωσιμότητα και συμπεριφορά αιώρησής τους:

ΑΕΡΟΛΥΜΑΤΑ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΑΙΩΡΗΣΗΣ ΣΤΟΝ ΑΕΡΑ
Μεγέθους 100 μm 6 δευτερόλεπτα
ΕΙΣΠΝΕΥΣΙΜΑ
Ρινοφάρυγγας 5-10 μm
Τραχεία 3-5 μm
ΘΩΡΑΚΙΚΑ
Βρόγχοι 2-3 μm 11 ώρες
Βρογχιόλια 1-2 μm
ΚΥΨΕΛΙΔΙΚΑ
Κυψελίδες 0,1-1 μm 41 ώρες (2 ΗΜΕΡΕΣ!!)

Κατά την αναπνοή, την ομιλία, το φτέρνισμα και το βήχα απελευθερώνονται χιλιάδες μικρά σταγονίδια. Συγκεκριμένα, σε κάθε φτέρνισμα διασπείρονται στο χώρο περίπου 40.000 μολυσματικά σταγονίδια. Μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτου αυτά συρρικνώνονται κατά το 90% του όγκου τους και προσαρμόζονται στις συνθήκες του περιβάλλοντος.

Το περιβάλλον του νοσοκομείου ασκεί σημαντική επίδραση στην υγεία των ασθενών. Σε μελέτη Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου της Βόρειας Κεντρικής Αμερικής (ΗΠΑ) διάρκειας 13 μηνών, μετρήθηκαν ωριαίως σε 10 δωμάτια ασθενών μεταβλητές όπως η θερμοκρασία του χώρου, η απόλυτη και η σχετική υγρασία του αέρα, η ένταση του φωτισμού, η συχνότητα των επισκέψεων κ.ά. Έπειτα από πολυμεταβλητή στατιστική ανάλυση διαπιστώθηκε πως ο πλέον καθοριστικός παράγοντας για τη μείωση ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων ήταν η σχετική υγρασία.

Σε χώρους με σχετική υγρασία κάτω από 20% τα μολυσμένα σταγονίδια αποξηραίνονται. Συρρικνώνονται επομένως φτάνοντας ως και 0,5 μm. Ταυτόχρονα αυξάνεται η συγκέντρωση των αλάτων με αποτέλεσμα το σχηματισμό κρούστας γύρω από το σταγονίδιο (υπερκορεσμός αλατούχου διαλύματος και κρυστάλλωση). Το αλατούχο διάλυμα είναι κατάλληλο περιβάλλον επιβίωσης για ιούς και βακτήρια. Αυτοί οι σχηματισμοί είναι τόσο ελαφροί ώστε αιωρούνται σε αναζήτηση ξενιστή προκειμένου να εισβάλλουν στα κύτταρά του. Να διευκρινίσουμε σε αυτό το σημείο πως οι ιοί δεν είναι ζωντανοί οργανισμοί, αλλά γενετικό υλικό σε περίβλημα, δεν πολλαπλασιάζονται από μόνοι τους και χρειάζονται ένα κύτταρο ξενιστή στο οποίο διαβιβάζουν τις γενετικές τους πληροφορίες. Εκτός του ξενιστή οι ιοί συνήθως παραμένουν αποτελεσματικοί μόνο για λίγες ώρες. Μόλις, λοιπόν, τα κρυσταλλωμένα σταγονίδια εισαχθούν στις υγρές αναπνευστικές οδούς διαλύεται η κρούστα άλατος και οι ιοί εισβάλλουν στα κύτταρα και προκαλούν λοίμωξη.

Επιπλέον, οι συνθήκες του χώρου επηρεάζουν την ικανότητα των ασθενών να καταπολεμήσουν τις λοιμώξεις καθότι ο ξηρός αέρας:

Εξασθενίζει την άμυνα του ανοσοποιητικού συστήματος ξηραίνοντας τους βλεννογόνους. Σημαντικό ρόλο στην άμυνα του οργανισμού διαδραματίζει η μύτη. Από εκεί μέχρι τους πνεύμονες και τις κυψελίδες η διαδρομή είναι επενδυμένη με βλεννογόνους που απελευθερώνουν διαρκώς υγρό. Ένα μέρος αυτών φέρει τριχοειδείς αποφύσεις, το κροσσωτό επιθήλιο του οποίου η μόνιμη κίνηση διασφαλίζει ότι οι ρύποι και οι παθογόνοι παράγοντες θα απορριφθούν προτού λάβει χώρα η μετάδοση. Ο υπερβολικά ξηρός αέρας επηρεάζει τη λειτουργία του κροσσωτού επιθηλίου. Η βλέννα δεν τροφοδοτείται πλέον με επαρκή ποσότητα νερού και υγρασία, πυκνώνει, δε ρέει πλέον και «σπάει». Η δράση αυτοκαθαρισμού είναι πια ανεπαρκής. Για τους ιούς και τα βακτήρια αυτό μεταφράζεται ως «ελεύθερη είσοδος».

Οδηγεί σε αφυδάτωση του οργανισμού. Σε ξηρό αέρα οι ασθενείς αποβάλλουν 60-80 g νερού/ώρα.

Αφυδατώνει την επιδερμίδα. Το δέρμα αποτελείται από την επιδερμίδα με την κεράτινη στιβάδα, το χόριο και τον υποδόριο ιστό. Αν αρχίσει να χάνει υγρασία και λίπος, το φυσικό προστατευτικό του φράγμα διαλύεται. Ο ξηρός αέρας του χώρου μπορεί να ευνοήσει αυτή τη διαδικασία. Πολύ ευαίσθητοι σε αυτό είναι οι ασθενείς, οι ηλικιωμένοι και τα βρέφη. Η κεράτινη στιβάδα γίνεται όλο και πιο διαπερατή και χάνει σταδιακά την προστατευτική της λειτουργία. Οι βλαβερές ουσίες μπορούν να εισέλθουν πιο εύκολα, γεγονός που οδηγεί στην εμφάνιση ερεθισμών στο δέρμα και φλεγμονωδών αντιδράσεων.

Μειώνει την υγρασία στα μάτια. Μέσω της δακρυϊκής μεμβράνης μεταφέρονται ουσίες με απολυμαντική δράση για την καταπολέμηση ιών ή μικροβίων ή ξεπλένονται ξένα σώματα. Για τον σκοπό αυτό, τα βλέφαρά μας περνούν κάθε 4 ως 6 δευτερόλεπτα πάνω από τα μάτια μας προτού καταστραφεί το υπάρχον υγρό φιλμ. Αν, ωστόσο, η παραγωγή δακρυϊκού υγρού επηρεαστεί, το φιλμ διαρρηγνύεται, τα μάτια εμφανίζουν ξηρά σημεία, γεγονός που οδηγεί σε ερεθισμούς ή/και λοιμώξεις.

Ο υγρός αέρας εξουδετερώνει τους ιούς:

  • Η σταθερή σχετική υγρασία 40-60% εμποδίζει την ξήρανση των σταγονιδίων και τον σχηματισμό κρούστας αλάτων (κρυστάλλωση), έτσι οι ιοί και τα μικρόβια καθίστανται εντός λίγων λεπτών ανενεργά, δημιουργείται άμεσα λιγότερο μολυσματικό περιβάλλον.
  • Η επαρκής ενυδάτωση του οργανισμού είναι απαραίτητη για τη λειτουργία των ανοσοκυττάρων και την επούλωση των τραυμάτων.
  • Βελτιστοποιούνται τα κλινικά αποτελέσματα.
  • Κατ’ επέκταση, μειώνονται οι υπέρμετρες δαπάνες στον τομέα της υγείας.

Στις ιατροπεριθαλπικές δομές, συστήνεται η λύση της ύγρανσης με ατμό (ηλεκτροδίων ή αντιστάσεων). Οι υγραντήρες ατμού παράγουν μια απολύτως απαλλαγμένη από μικρόβια υγρασία αέρα, αφού το χρησιμοποιούμενο νερό θερμαίνεται στους 100°C, συνθήκη στην οποία δεν επιβιώνει κανένα μικρόβιο ή παθογόνος παράγοντας. Έτσι, μπορεί να χρησιμοποιηθεί μη μεταλλικό νερό ή νερό βρύσης, χωρίς να απαιτείται κάποια ειδική επεξεργασία.

Οι υγραντήρες ατμού ενσωματώνονται σε κάθε ήδη υπάρχον κεντρικό σύστημα κλιματισμού και είναι εύκολοι στην εγκατάσταση, το χειρισμό, τον καθαρισμό και τη συντήρηση. Επίσης, διαθέτουν υψηλή ασφάλεια λειτουργίας και ακρίβεια ρύθμισης. Με σωστή διαστασιοδότηση αποκλείεται η εμφάνιση συμπυκνωμάτων εντός των αγωγών κλιματισμού, ενώ είναι ιδιαίτερα οικονομικοί.

Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας το περνάμε μέσα σε κτίρια. Σίγουρα όλοι γνωρίζετε πως οι συνθήκες του αέρα σε μουσεία και βιβλιοθήκες είναι αυστηρά ελεγχόμενες ώστε να προστατεύονται τα έργα τέχνης. Ας αναρωτηθούμε, επομένως, οι πίνακες ζωγραφικής έχουν μεγαλύτερη αξία από την ανθρώπινη υγεία;

 

 

Το θέμα παρουσιάστηκε στο 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο για την Υγεία και την Ασφάλεια στην εργασία του ΕΛΙΝΥΑΕ (ΕΛληνικό ΙΝστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας) στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στις 10 και 11 Νοεμβρίου 2022.

https://elinyae-congress.gr/e-posters/
https://elinyae-congress.gr/wp-content/uploads/2022/11/eP8.pdf