Παρόλο που το διοξείδιο του άνθρακα αποτελεί ένα από τα πρώτα ψυκτικά αέρια που χρησιμοποιήθηκαν, η χρήση του αντικαταστάθηκε στις περισσότερες περιπτώσεις από τα συνθετικά αέρια. Με την πάροδο των ετών όμως και τη διαπίστωση ότι οι χλωροφθοράνθρακες βλάπτουν τη στιβάδα του όζοντος, η κατάργηση της χρήσης των τελευταίων έστρεψε και πάλι το ενδιαφέρον στη χρήση του διοξειδίου του άνθρακα ως ψυκτικό ρευστό.
Γράφουν οι:
Δρ Γιώργος Σκρουμπέλος, Δρ Μηχανολόγος Μηχανικός, Γενικός Διευθυντής RMS ΕΞΥΠΠ
Πρόεδρος Επιτροπής Υγείας & Ασφάλειας του Ευρωπαϊκού Συνδέσμου Εταιρειών Συντήρησης
Μαργαρίτα Βατίστα, Χημικός ΜSc, Υπεύθυνη Τμήματος Μετρήσεων RMS ΕΞΥΠΠ
Η χρήση του είναι ευρεία, σχεδόν σε όλες τις εφαρμογές ψύξης και κλιματισμού, εξαιτίας των σημαντικών θερμοδυναμικών ιδιοτήτων του. Η εμπορική του ονομασία είναι R744 και η χρήση του απαιτεί υψηλές πιέσεις. Αυτή είναι και η διαφορά του με άλλα ψυκτικά μέσα, γι’ αυτό και απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή στη διαχείρισή του και ειδικά δίκτυα και εξοπλισμός.
Σημαντικό πλεονέκτημα της χρήσης του διοξειδίου του άνθρακα ως ψυκτικό μέσο αποτελεί το γεγονός ότι πρόκειται για μία μη εύφλεκτη και μη τοξική ουσία, η οποία δεν περιλαμβάνεται στη λίστα των καρκινογόνων ουσιών του International Agency for Research on Cancer (IARC). Είναι βαρύτερο από τον αέρα (περίπου 1,5 φορά) και κατά συνέπεια συσσωρεύεται σε χαμηλά σημεία, κοιλότητες ή περιορισμένους χώρους. Η επικινδυνότητα στη χρήση του οφείλεται στο ότι μειώνει ή εκτοπίζει το οξυγόνο του αέρα, συνεπώς πρόκειται για ένα ασφυξιογόνο αέριο.
Επειδή όμως είναι ένα άχρωμο και άοσμο αέριο, η παρουσία του μπορεί να μη γίνει άμεσα αντιληπτή, οπότε είναι σημαντικό στους χώρους να υπάρχουν αισθητήρες εντοπισμού πιθανών διαρροών. Τα ήπια συμπτώματα έκθεσης σε διοξείδιο του άνθρακα μπορεί να περιλαμβάνουν πονοκέφαλο, υπνηλία ή ζάλη, αλλά σε περιπτώσεις μεγάλης συγκέντρωσης σε κλειστό χώρο, δύναται να δημιουργήσει δυσκολία στην αναπνοή και αυξημένο καρδιακό ρυθμό, να προκαλέσει ασφυξία και να οδηγήσει σε θάνατο. Από την άλλη πλευρά, η επαφή με το υγροποιημένο αέριο, γνωστό και ως ξηρός πάγος, μπορεί να προκαλέσει κρυοπαγήματα στο δέρμα και βλάβες στα μάτια ή τύφλωση.
Οδηγίες για την ασφαλή χρήση του διοξειδίου του άνθρακα
Χειρισμός και αποθήκευση φιαλών
- Χρήση εγκεκριμένων φιαλών αποθήκευσης που διαθέτουν βαλβίδες εκτόνωσης πίεσης.
- Κατάλληλη στήριξη και ασφάλιση των φιαλών σε όρθια θέση και σε καλά αεριζόμενους χώρους, μακριά από το άμεσο ηλιακό φως και πηγές θερμότητας ή ανάφλεξης.
- Η μεταφορά των φιαλών πρέπει να γίνεται σε όρθια θέση με καρότσι ή κλωβό, όπου πρέπει να είναι ασφαλισμένες με ιμάντα ή αλυσίδα.
- Πριν την είσοδο στο χώρο αλλά και κατά την παραμονή σε χώρο με φιάλες διοξειδίου του άνθρακα, θα πρέπει να ελέγχεται η επάρκεια του οξυγόνου. Τα συστήματα εξαερισμού των χώρων αυτών, πρέπει να εξάγουν από το χαμηλότερο επίπεδο και να εισάγουν αέρα στο υψηλότερο σημείο.
- Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται για αποφυγή επαφής με μεταλλική σκόνη (π.χ. μαγνήσιο, τιτάνιο, αλουμίνιο, χρώμιο), όπου ελλοχεύει ο κίνδυνος έκρηξης, Σε επαφή με το νερό σχηματίζει ανθρακικό οξύ που μπορεί να προκαλέσει διάβρωση, ενώ επίσης αντιδρά βίαια με την αμμωνία και τις αμίνες.
- Κατά τη φόρτιση και την απαέρωση πρέπει να ακολουθείται συγκεκριμένη διαδικασία για την αποφυγή σχηματισμού ξηρού πάγου που μπορεί να προκαλέσει προβλήματα αύξησης της πίεσης, απόφραξης στις σωληνώσεις ή ακόμη και διάρρηξη.
Μέσα Ατομικής Προστασίας - Προσωπίδα για προστασία των ματιών και του προσώπου
- Προστατευτική ενδυμασία και γάντια με θερμική μόνωση
- Αναπνευστική προστασία σε περίπτωση όπου υπάρχει πιθανότητα υπέρβασης της οριακής τιμής έκθεσης
– Οριακή Τιμή Έκθεσης* (Π.Δ. 90/99): 5.000 ppm
– Ανώτατη Οριακή Τιμή Έκθεσης* (Π.Δ. 90/99): 30.000 ppm
– IDLH (Immediately Dangerous to Life or Health)**: 40.000 ppm
* Ως «Οριακή Τιμή Έκθεσης» νοείται η τιμή την οποία δεν επιτρέπεται να ξεπερνά η μέση 8ωρη χρονικά σταθμισμένη έκθεση του εργαζομένου στο χημικό παράγοντα, κατά τη διάρκεια οποιασδήποτε 8ωρης ημερήσιας και 40ωρης εβδομαδιαίας εργασίας του, ενώ ως «Ανώτατη Οριακή Τιμή Έκθεσης» η τιμή την οποία δεν επιτρέπεται να ξεπερνά η μέση χρονικά σταθμισμένη έκθεση του εργαζομένου, κατά τη διάρκεια οποιασδήποτε δεκαπεντάλεπτης περιόδου μέσα στο χρόνο εργασίας του, έστω και αν τηρείται η οριακή τιμή έκθεσης.
** H τιμή IDLH καθορίζεται από το Ινστιτούτο της Αμερικής NIOSH (National Institute for Occupational Safety and Health) και χαρακτηρίζει τη συγκέντρωση υψηλού κινδύνου.
Ατυχήματα και Α’ Βοήθειες
- Σε περίπτωση ασφυξίας, διασφαλίστε τη δική σας ασφάλεια πριν επιχειρήσετε τη διάσωση (π.χ. χρήση κατάλληλου προστατευτικού εξοπλισμού). Εάν η αναπνοή είναι δύσκολη, εκπαιδευμένο προσωπικό θα πρέπει να χορηγήσει οξυγόνο έκτακτης ανάγκης ή να εφαρμόσει καρδιοαναπνευστική αναζωογόνηση (CPR) ή αυτόματη εξωτερική απινίδωση (AED). Απαιτείται άμεση ιατρική βοήθεια και μεταφορά σε νοσοκομείο.
- Σε περίπτωση επαφής με το δέρμα, αφαιρέστε με προσοχή τα ρούχα που ενδέχεται να εμποδίζουν την κυκλοφορία του αίματος προς την παγωμένη περιοχή.
- Μην τρίβετε τα παγωμένα μέρη γιατί μπορεί να προκληθεί καταστροφή στο δέρμα και στους ιστούς.
- Καλύψτε χαλαρά την πληγείσα περιοχή με έναν αποστειρωμένο επίδεσμο και μεριμνήστε για άμεση ιατρική βοήθεια.
- Σε περίπτωση πυρκαγιάς, επειδή το ίδιο δεν είναι εύφλεκτο, θα πρέπει η κατάσβεση να γίνει με μέσο κατάλληλο για τη γύρω περιοχή.
- Σε περίπτωση διαρροής, θα πρέπει να αυξηθεί ο αερισμός του χώρου ή εφόσον είναι δυνατό να μετακινηθεί το δοχείο που παρουσιάζει διαρροή σε καλά αεριζόμενο και ασφαλή χώρο.
Σε κάθε περίπτωση, εκτός από τις παραπάνω γενικές οδηγίες, θα πρέπει να ακολουθούνται οι αναλυτικές οδηγίες που περιγράφονται στο Δελτίο Δεδομένων Ασφαλείας (Safety Data Sheet) του υλικού και να λαμβάνονται οι απαραίτητες προφυλάξεις. Οι εργαζόμενοι πρέπει να ενημερώνονται για τους πιθανούς κινδύνους και να εκπαιδεύονται στην ορθή χρήση του διοξειδίου του άνθρακα, με στόχο τη διαφύλαξη της υγείας και της ασφάλειάς τους.
