Στην Ελλάδα αλλά και σ’ όλο τον κόσμο χρησιμοποιούνται πολλά ανυψωτικά περονοφόρα, τα γνωστά κλαρκ, για την ανύψωση και μεταφορά φορτίων. Παρ’ όλο που τα περονοφόρα είναι σχετικά απλά μηχανήματα, δυστυχώς γίνονται πολλά ατυχήματα και μάλιστα πολλά από αυτά είναι θανατηφόρα. Οι αιτίες των ατυχημάτων είναι πολλές: απειρία, βιασύνη, κακή κατάσταση του κλαρκ, κακό δέσιμο του φορτίου, κ.α. Τυπικό περονοφόρο (κλαρκ)
Γράφει ο Θωμάς Παπαστεργιάδης, Διπλωματούχος Μηχανικός, Τεχνικός Σύμβουλος Επιχειρήσεων
www.solutionshellas.com
Αιτίες Ατυχημάτων
Από την εμπειρία μου στην εκπαίδευση χειριστών περονοφόρων και την εμπειρία μου από αναλύσεις ατυχημάτων ή πραγματογνωμοσύνες, θεωρώ ότι η πιο σημαντική πραγματική αιτία των ατυχημάτων είναι η άγνοια της ασφαλούς λειτουργίας των ανυψωτικών αυτών. Η άγνοια των χειριστών οφείλεται με την σειρά της στην άγνοια των εργοδοτών για τους κινδύνους που συνοδεύουν την χρήση του ανυψωτικού εξοπλισμού αυτού και κατά συνέπεια την έλλειψη βασικής εκπαίδευσης των χειριστών στις βασικές γνώσεις (διάγραμμα φορτίου, τρίγωνο/πυραμίδα σταθερότητας, κέντρο βάρους φορτίου, κ.α.) αυτού του ιδιαίτερου εξοπλισμού.
Επίσης, τα περισσότερα θανατηφόρα ατυχήματα οφείλονται σε ανατροπές των περονοφόρων στα οποία ο χειριστής του κλαρκ προσπαθεί να σωθεί πηδώντας από το κλαρκ. Αυτό οδηγεί σίγουρα (τουλάχιστον στατιστικά) σε καταπλάκωση του χειριστή.
Οι χειριστές των κλαρκ πρέπει να γνωρίζουν ότι η ζώνη ασφαλείας στα περονοφόρα δεν υπάρχει για να τους προστατεύει όπως στα αυτοκίνητα από την υπερβολική ταχύτητα και από το άνοιγμα του σάκου ασφαλείας, κλπ. Η ζώνη ασφαλείας στα περονοφόρα (κλαρκ) υπάρχει για να προστατεύει τους χειριστές σε περίπτωση ανατροπής του περονοφόρου. Η ζώνη ασφαλείας συγκρατεί τον χειριστή μέσα στο κουβούκλιο του περονοφόρου και ο χειριστής βγαίνει χωρίς την παραμικρή γρατζουνιά.
Δυστυχώς η κίνηση που συνήθως γίνεται ενστικτωδώς από τον χειριστή είναι να θέλει να πηδήξει έξω από το κουβούκλιο. Όμως με την ανατροπή ο χειριστής καταπλακώνεται από το ίδιο το κουβούκλιο (που είναι εκεί για να τον προστατεύει).
Άδεια Χειριστή και Ανάθεση
Σύμφωνα με το ΠΔ 113/2012 (ΦΕΚ 198/Α/17-10-2012), εάν το ανυψωτικό έχει ισχύ μεγαλύτερη των 10kW, τότε απαιτείται ο χειριστής να έχει άδεια χειριστή. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο χειριστής γνωρίζει την ασφαλή χρήση του περονοφόρου. Η συμβουλή μου είναι ότι και οι αδειούχοι χειριστές (και μάλιστα περισσότερο αυτοί αφού χρησιμοποιούν συνήθως κατ’ αποκλειστικότητα περονοφόρα και αυτοί χρησιμοποιούνται όταν πρόκειται να μεταφερθεί κάτι ιδιαίτερο ή επικίνδυνο) πρέπει να εκπαιδεύονται στην ασφαλή χρήση των περονοφόρων.
Τι γίνεται στην περίπτωση περονοφόρων ή ανυψωτικών με ισχύ μικρότερη των 10kW; Το Π.Δ. 89/99 (ΦΕΚ 94/Α/1 3-5-1999) Παράρτημα ΙΙ Άρθρο 2 απαιτεί:
«Στις περιπτώσεις που δεν προβλέπεται άδεια, η οδήγηση και ο χειρισμός των εξοπλισμών αυτών γίνεται από άτομα τα οποία έχουν εκπαιδευτεί κατάλληλα και έχουν αποδείξει τις ικανότητές τους στον εργοδότη ή/ και στον τεχνικό ασφάλειας της επιχείρησης. Στα άτομα αυτά γίνεται έγγραφη ανάθεση των καθηκόντων τους από τον εργοδότη.»
Γιατί ανατρέπονται τα ανυψωτικά περονοφόρα
Για να κατανοηθεί η ανατροπή του περονοφόρου πρέπει να περιγραφούν μερικές βασικές τεχνικές έννοιες. Η παρακάτω ανάλυση είναι τεχνική, αλλά περιγράφεται με όσο δυνατό απλούστερο τρόπο. Ο λόγος που ανατρέπονται τα περονοφόρα είναι επιστημονικά γνωστός, έχει γίνει κατανοητός από τους μηχανικούς και είναι προβλέψιμος. Άρα, οι ανατροπή του περονοφόρου μπορεί να αποφευχθεί με κατάλληλη εκπαίδευση του χειριστή και κατάλληλους ελέγχους του περονοφόρου.
Το κέντρο βάρους οποιουδήποτε αντικειμένου είναι το σημείο που μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι συγκεντρωμένο όλη η μάζα ή το βάρος του. Η γραμμή ανατροπής είναι μια εικονική γραμμή που περνά από το κέντρο βάρους του ανυψωτικού. Για παράδειγμα στο παρακάτω παραλληλόγραμμο, εάν η γραμμή ανατροπής βγει εκτός της κάτω πλευράς του παραλληλογράμμου τότε το παραλληλόγραμμο ανατρέπεται.
Το περονοφόρο, αντίθετα από το αυτοκίνητο, στηρίζεται σε τρία σημεία. Αυτά τα τρία σημεία (Α, Β & Γ στο παρακάτω σχήμα) σχηματίζουν το τρίγωνο σταθερότητας του περονοφόρου. Εδώ υπάρχει κάποια παρανόηση από τους χειριστές επειδή πολλά περονοφόρα έχουν τέσσερεις τροχοί. Ακόμη και σε αυτή την περίπτωση το περονοφόρο στηρίζεται σε τρία σημεία. Το τρίτο σημείο είναι το μέσο του μεταξονίου του οπίσθιου άξονα.
Ο μικρός κύκλος στο πίσω άκρο του τριγώνου σταθερότητας (σημείο Α) είναι το κέντρο βάρους του περονοφόρου όταν το περονοφόρο δεν έχει φορτίο. Όταν το περονοφόρο έχει το μέγιστο επιτρεπόμενο φορτίο το κέντρο βάρους του περονοφόρου βρίσκεται σχεδόν πάνω την πλευρά του τριγώνου ΒΓ. Είναι αυτονόητο ότι όταν το φορτίο δεν είναι το μέγιστο, τότε το κέντρο βάρους βρίσκεται μεταξύ του σημείου Α και της πλευρά ΒΓ. Το κέντρο βάρους μετακινείται και πλάγια (δηλαδή προς τις πλευρές ΑΒ και ΑΓ, ανάλογα με το κέντρο βάρους του φορτίου που ανυψώνουμε).
Δυστυχώς, όταν το κέντρο βάρους του περονοφόρου βρίσκεται κοντά στο σημείο Α, είναι πολύ εύκολο η γραμμή ανατροπής του περονοφόρου να βγει εκτός του τριγώνου. Αυτό μπορεί να συμβεί όταν το περονοφόρο βρίσκεται σε κεκλιμένο επίπεδο ή σε κατηφόρα και/ή στρίβει απότομα.
Η αδράνεια επηρεάζει την θέση του κέντρου βάρους του περονοφόρου
Υπάρχει άλλη μία παράμετρος που επηρεάζει την σταθερότητα του περονοφόρου που λέγεται αδράνεια. Η αδράνεια είναι η δύναμη που αισθανόμαστε π.χ. όταν πατάμε φρένο στο αυτοκίνητο και νομίζουμε ότι υπάρχει μια δύναμη που μας σπρώχνει προς τα μπροστά. Η φορά της δύναμης αυτής (αδράνειας) έχει διεύθυνση προς την κίνηση (διεύθυνση της κίνησης) του αντικειμένου.
Άρα, αν θέλω να στρίψω το όχημά μου π.χ. προς τα αριστερά, υπάρχει η δύναμη της αδράνειας που με σπρώχνει προς τα εμπρός (δηλαδή το σώμα μου θέλει να συνεχίσει να κινείται προς τα εμπρός), παρόλο που το αυτοκίνητο σιγά-σιγά πηγαίνει προς τα αριστερά.
Η αδράνεια έχει σαν αποτέλεσμα να μετακινεί την γραμμή ανατροπής που περνάει από το κέντρο βάρους του περονοφόρου προς την κατεύθυνση της κίνησης, άρα, έξω από το τρίγωνο σταθερότητας του περονοφόρου με συνέπεια την ανατροπή του περονοφόρου.
Εάν συνδυαστεί, το κατηφορικό σημείο του δρόμου στο σημείο του ατυχήματος, μαζί με την αριστερή απότομη στροφή, τότε καταλαβαίνουμε πόσο εύκολα (δυστυχώς) επιτυγχάνεται η ανατροπή.
Το συμπέρασμα είναι ότι το περονοφόρο είναι περισσότερο επικίνδυνο όταν δεν μεταφέρει φορτίο παρά όταν είναι φορτωμένο με πλήρες φορτίο. Για τον λόγο αυτό, όλα τα ατυχήματα με ανατροπή έχουν γίνει χωρίς φορτίο, μετά από απότομη στροφή που έκανε ο χειριστής και είναι θανατηφόρα.
Η συμβουλή μου σε όλους τους χειριστές περονοφόρων/κλαρκ είναι ότι πρέπει να φοράνε πάντα την ζώνη ασφαλείας και να μην τρέχουν ποτέ με το περονοφόρο, ειδικά όταν το περονοφόρο δεν μεταφέρει φορτίο.
