Το ISO 14001:2015 είναι ένα διεθνές πρότυπο για την διαχείριση του περιβάλλοντος δηλαδή των επιπτώσεων των δραστηριοτήτων μιας επιχείρησης στο περιβάλλον. Το πρότυπο αυτό είναι συμβατό με το πρότυπο διαχείρισης της ποιότητας, δηλαδή το ISO 9001:2015 και με το πρότυπο διαχείρισης της επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας, δηλαδή το ISO 45001:2018. Έχουν δηλαδή την ίδια δομή όσο αφορά τις απαιτήσεις τους και έτσι μπορεί να συνδυαστεί με τα άλλα δύο πρότυπα για την ανάπτυξη και εφαρμογή ενός ενιαίου συστήματος διαχείρισης της λειτουργίας μιας επιχείρησης.
Γράφει ο Θωμάς Παπαστεργιάδης, SIX SIGMA BLACK BELT, Διπλωματούχος Μηχανικός, Τεχνικός Σύμβουλος Επιχειρήσεων
www.solutionshellas.com
Γιατί να πιστοποιηθεί μια επιχείρηση κατά ISO 14001:2015; Τι θα κερδίσει; Και γιατί να επενδύσει κάποια χρήματα όταν υπάρχουν τόσα άλλα επείγοντα και σοβαρά θέματα αλλά και τόσα άλλα έξοδα μιας επιχείρησης; Ας σκεφτούμε κάποια πολύ πρακτικά θέματα ή αιτίες και ας αφήσουμε κατά μέρος τις γενικές παραδοχές περί του πόσο σημαντικό είναι η προστασία του περιβάλλοντος, η βιώσιμη ανάπτυξη, κλπ. κλπ. Οι παρακάτω τεκμηρίωση αφορά αυτές τις επιχειρήσεις που δυσκολεύονται να πάρουν την απόφαση για την πιστοποίηση κατά ISO 14001:2015. Ελπίζω να πείσω να πάρουν την σωστή απόφαση.
Σκοπός ενός συστήματος διαχείρισης του περιβάλλοντος είναι να διαχειριστεί η επιχείρηση τα θέματα που σχετίζονται με το περιβάλλον. Μερικά από αυτά είναι: η αδειοδότηση της επιχείρησης, η αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της λειτουργίας της επιχείρησης στο περιβάλλον, η συμμόρφωσή της με τις απαιτήσεις της νομοθεσίας, η αξιολόγηση των κινδύνων για την λειτουργία της επιχείρησης σε σχέση με τα θέματα του περιβάλλοντος, η ορθή διαχείριση των στερεών, υγρών και αερίων αποβλήτων, ο καθορισμός των δεικτών με τους οποίους θα παρακολουθεί την επίδοση στα θέματα περιβάλλοντος, τους στόχους βελτίωσης της επίδοσης και τα προγράμματα για να επιτύχει τους στόχους αυτούς.
Είναι σημαντικά τα παραπάνω; Ας ξεκινήσουμε με το θέμα της αδειοδότησης. Είναι προφανές ότι για να λειτουργεί μια επιχείρηση πρέπει να είναι αδειοδοτημένη. Αλλά και γιατί εάν θέλει π.χ. να υπαχθεί σε επιδοτούμενο πρόγραμμα η αδειοδότηση είναι προϋπόθεση. Επίσης, πολλές φορές οι πελάτες μιας επιχείρησης απαιτούν ο προμηθευτής τους να είναι πιστοποιημένος κατά ISO 14001:2015,ειδικά εάν πρόκειται για διαγωνισμό σε δημόσιο οργανισμό ή εάν ο πελάτης είναι σε χώρα εκτός Ελλάδας.
Εννοείται ότι σε έλεγχο από αδειοδοτούσα αρχή το πρώτο πράγμα που θα ελεγχθεί είναι η αδειοδότηση της επιχείρησης και εάν δεν υπάρχει, θα υπάρξει η αντίστοιχη κύρωση. Μία από τις αδειοδοτήσεις που πολλές φορές, πολλές επιχειρήσεις, ξεχνάνε να ανανεώσουν είναι η περιβαλλοντική αδειοδότηση (ναι πολλές πραγματικά ξεχνάνε, γιατί δεν υπάρχει μηχανισμός υπενθύμισης και πολλές “ξεχνάνε”).
Αυτό αφορά τις επιχειρήσεις που κατατάσσονται στην περιβαλλοντική κατηγορία Α. Οι επιχειρήσεις που κατατάσσονται στην κατηγορία Β αδειοδοτούνται με τις πρότυπες περιβαλλοντικές δεσμεύσεις μαζί με την άδεια λειτουργίας η οποία είναι συνήθως αορίστου χρόνου, οπότε δεν υπάρχει λήξη της περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Η συστηματική ετήσια επιθεώρηση (ένας από τους πολλούς μηχανισμούς υπενθύμισης!) από τον φορέα πιστοποίησης διασφαλίζει ότι η επιχείρηση είτε είναι αδειοδοτημένη είτε θα κάνει τις απαραίτητες ενέργειες για να αδειοδοτηθεί.
Η αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων γίνεται για να προσδιοριστούν οι επιπτώσεις που είναι σημαντικές και να καθοριστούν οι ενέργειες ελέγχου αυτών των επιπτώσεων. Αυτή είναι η πεμπτουσία του συστήματος διαχείρισης του περιβάλλοντος και το σημείο εκκίνησης για το υπόλοιπο σύστημα διαχείρισης. Έτσι θα διαθέσουμε πόρους μόνο για τις σημαντικές επιπτώσεις που οι περισσότερες έχουν να κάνουν με απαιτήσεις της νομοθεσίας ή την δέσμευση της εταιρίας για διαχείριση συγκεκριμένων θεμάτων ή την επιθυμία των ενδιαφερόμενων μερών. Τα ενδιαφέροντα μέρη μπορεί να είναι οι εργαζόμενοι, οι ιδιοκτήτες ή οι μέτοχοι της επιχείρησης, κάποιος σύλλογος ή η αδειοδοτούσα αρχή, κ.α.
Η συμμόρφωση με τις απαιτήσεις της νομοθεσίας είναι μία επίσης πολύ σημαντική προϋπόθεση. Η συμμόρφωση αυτή περιλαμβάνει την αδειοδότηση αλλά επίσης θέματα όπως η ορθή διαχείριση των αποβλήτων, επικίνδυνων και μη επικινδύνων, την διαχείριση των αέριων αποβλήτων και τη διαχείριση των υγρών αποβλήτων. Το πρότυπο ISO 14001:2015 απαιτεί η επιχείρηση να έχει καταρτίσει κατάλογο με τη νομοθεσία που αφορά τις δραστηριότητες της εταιρείας αλλά και να ενημερώνεται συστηματικά για την νέα νομοθεσία που αφορά περιβάλλον και να αξιολογεί τη συμμόρφωση της με τις απαιτήσεις της νομοθεσίας (υφιστάμενης αλλά και της νέας).
Η νομοθεσία περιλαμβάνει την υφιστάμενη στην Ελλάδα αλλά και τους Ευρωπαϊκούς κανονισμούς οι οποίοι ισχύουν άμεσα και στην Ελλάδα, σε αντίθεση με τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που ισχύουν όποτε εναρμονιστεί η Εθνική νομοθεσία. Επειδή η νομοθεσία αλλάζει αρκετά τακτικά, καλό είναι η επιχείρηση να εγγραφεί συνδρομητής σε σχετική συνδρομητική υπηρεσία ενημέρωσης της νομοθεσίας. (Υπάρχει στην Ελλάδα συνδρομητική υπηρεσία ενημέρωσης νομοθεσίας που σας στέλνει μηνιαίως ότι νέα νομοθεσία έχει εκδοθεί μαζί με μικρή περίληψη των απαιτήσεων ώστε πολύ γρήγορα να ενημερώνεστε για τις απαιτήσεις και τυχόν ενέργειες που απαιτούνται από την επιχείρηση για την συμμόρφωσή της).
Η συμμόρφωση της επιχείρησης με την νομοθεσία είναι βασική προϋπόθεση για την πιστοποίηση της επιχείρησης κατά ISO 14001:2015. Εκτός αυτού, ο νόμος 4042/2012 έχει θεσμοθετήσει την ποινική ευθύνη της επιχείρησης, αλλά και των στελεχών της επιχείρησης που λαμβάνουν αποφάσεις που αφορούν το περιβάλλον, σε περίπτωση μη συμμόρφωσης με την νομοθεσία. Η ρύπανση του περιβάλλοντος είναι πια κακούργημα με ότι συνεπάγεται αυτό για τους νόμιμους εκπροσώπους της επιχείρησης. Έπειτα το κόστος αποκατάστασης, π.χ. ρύπανσης εδάφους είναι πολύ υψηλό και θα πάρει πολύ χρόνο για την διευθέτηση όλων των γραφειοκρατικών και νομικών διαδικασιών, με ότι συνεπάγεται αυτό για την λειτουργία της επιχείρησης ακόμη και την βιωσιμότητά της. Άρα, καταλαβαίνουμε πόσο σοβαρό είναι να λειτουργεί η επιχείρηση σε συμμόρφωση με την νομοθεσία. Γι’ αυτό και ο φορέας πιστοποίησης εξετάζει πολύ προσεκτικά την τεκμηρίωση που αφορά την συμμόρφωση με αυτή.
Η αξιολόγηση του κινδύνου αφορά τον κίνδυνο (ρίσκο) να συμβεί κάτι “απρόβλεπτο”, π.χ. να σταματήσει η συνεργασία με κάποιον προμηθευτή λόγω πτώχευσης ή από οποιοδήποτε άλλο λόγο. Οι κρίσιμοι προμηθευτές για τα θέματα του περιβάλλοντος μπορεί να είναι ο προμηθευτής φίλτρων αποκονίωσης ή η εταιρία που συντηρεί το σύστημα επεξεργασίας αποβλήτων ή η εταιρία που κάνει την συλλογή και μεταφορά επικίνδυνων αποβλήτων. Τα απρόβλεπτα περιλαμβάνουν επίσης τυχόν διαρροές χημικών ουσιών ή αποβλήτων και ρύπανση του εδάφους, βλάβη στο σύστημα αποκονίωσης και εκπομπή αέριων ρύπων στο περιβάλλον, κ.α.
Η διαδικασία του να προσδιοριστούν οι πιθανοί κίνδυνοι και να προβλεφθούν οι αντίστοιχες ενέργειες είτε προληπτικές είτε κατασταλτικές είναι σημαντικό γιατί όταν κάτι απρόοπτο συμβεί η εταιρία θα είναι προετοιμασμένη τουλάχιστον για να κάνει τις πρώτες ενέργειες. Συνήθως σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης βρισκόμαστε σε πανικό με συνέπεια οι ενέργειές μας να μην είναι πάντα οι ενδεδειγμένες. Ειρήσθω εν παρόδω, μία από τις απαιτήσεις του προτύπου είναι να έχει συντάξει η επιχείρηση γραπτό σχέδιο (διαδικασίες) αντιμετώπισης έκτακτων περιστατικών όπως διαρροή χημικής ουσίας, βλάβη του συστήματος επεξεργασίας αποβλήτων, βλάβη στο αντλιοστάσιο πυρόσβεσης, διαρροή φυσικού αερίου, κ.α.
Οι δείκτες επίδοσης επίσης είναι πολύ σημαντικοί γιατί έτσι βλέπεις την πορεία της επιχείρησης. Οι δείκτες είναι όπως οι ενδείξεις στο ταμπλό του αυτοκινήτου μας. Σίγουρα θέλουμε να ξέρουμε με τι ταχύτητα πηγαίνουμε, σίγουρα θέλουμε να ξέρουμε πόσο καύσιμο έχουμε ακόμη διαθέσιμο, σίγουρα θέλουμε να βλέπουμε την θερμοκρασία του ψυγείου μας. Με την ίδια λογική, δεν είναι σημαντικό να βλέπουμε την κατανάλωση της ηλεκτρικής ενέργειας, το συνημίτονο της εγκατάστασης, την κατανάλωση χημικών ουσιών, την κατανάλωση νερού, κ.ο.κ.; Έτσι, σε περίπτωση που καταναλώνουμε π.χ. Περισσότερη ενέργεια ή χημικές ουσίες ή νερό, θα διερευνήσουμε τις αιτίες. Από την εμπειρία του υπογράφοντα, η διερεύνηση αυτή μπορεί να οδηγήσει σε εξοικονόμηση πολλών χιλιάδων ευρώ.
Εννοείται ότι εάν μπορούμε να χρησιμοποιούμε κανονικοποιημένους δείκτες θα έχουμε πολύ καλύτερη εικόνα της επίδοσης της εταιρίας. Κανονικοποιημένος είναι ο δείκτης που δείχνει π.χ. κατανάλωση ανά προϊόν ή ανά 1000 προϊόντα που πήγαν στον πελάτη, κλπ. Έτσι έχουμε πιο σαφή εικόνα του εάν καταναλώνουμε περισσότερο ή λιγότερο. Εάν ο δείκτης δεν είναι κανονικοποιημένος τότε μπορεί να έχουμε λανθασμένη εικόνα αφού η μεγαλύτερη ή μικρότερη κατανάλωση μπορεί να οφείλεται σε πολλούς παράγοντες όπως, προφανώς το μέγεθος της παραγωγής ή το ότι κάναμε κάποιες δοκιμές σε νέα προϊόντα ή λόγω βλάβης μπορεί να παράξαμε μεγάλο αριθμό ελαττωματικών προϊόντων, κ.ο.κ. (Βέβαια πάρα πολλές φορές δεν είναι εύκολο να κανονικοποιήσουμε δείκτες λόγω ανόμοιων προϊόντων αλλά και λόγω διαφορετικού μίγματος παραγωγής προϊόντων).
Σίγουρα, η ανάπτυξη, εφαρμογή και πιστοποίηση του παραπάνω συστήματος διαχείρισης του περιβάλλοντος έχει κόστος ανάλογο με το μέγεθος της επιχείρησης και τις επιπτώσεις που έχουν οι δραστηριότητες της επιχείρησης στο περιβάλλον. Όμως, θα πρέπει να αναρωτηθούμε, όπως παλαιότερα κάναμε για τα συστήματα ποιότητας, ποιο είναι το κόστος του να μην έχουμε σύστημα διαχείρισης του περιβάλλοντος; Μήπως το κόστος τυχόν κυρώσεων, το κόστος του να μην μπορούμε να ενταχθούμε σε επιδοτούμενα προγράμματα, το κόστος του να μην γνωρίζουμε την επίδοσή μας, το κόστος του να μην συμμετέχουμε σε διαγωνισμούς δημόσιων οργανισμών, και λοιπά, είναι μεγαλύτερο από το κόστος του να έχουμε πιστοποιημένο σύστημα;
Αν αθροίσουμε τα οφέλη όλων των παραπάνω θεωρώ ότι είναι θετικό για οποιαδήποτε επιχείρηση να πιστοποιηθεί κατά το ISO 14001:2015.
