Πλαστικό και μόλυνση του περιβάλλοντος

Το πλαστικό, σε όλες του τις μορφές είναι το πλέον χρησιμοποιήσιμο υλικό τόσο από τους καταναλωτές όσο και από τη βιομηχανία. Ένα υλικό που το συναντάμε παντού και εξυπηρετεί σχεδόν όλες μας τις ανάγκες.

Γράφει ο Νίκος Σεκεριάδης, Μηχανολόγος Μηχανικός Εκπαιδευτικός

Είναι το υλικό που κατασκευάζονται οι πιστωτικές κάρτες, τα κινητά τηλέφωνα, οι τηλεοράσεις, τα ψυγεία, οι Η/Υ, τα dvd, τα ρολόγια χειρός, τα στυλό, οι φακοί, τα ρούχα, τα καλσόν, σημαντικό μέρος των αυτοκινήτων, τα παιδικά παιχνίδια, τα έπιπλα, οι σωληνώσεις, τα μπουκάλια νερού και αναψυκτικών, όλων των ειδών οι σακούλες και πολλά άλλα αντικείμενα.

Το πλαστικό έφερε πραγματική επανάσταση βελτιώνοντας σημαντικά πολλές καθημερινές λειτουργίες. Η αντοχή του, η ευελιξία του, οι αμέτρητες χρήσεις και το χαμηλό κόστος συνετέλεσαν στη διάδοσή του. Σήμερα όμως, η ανθρωπότητα γνωρίζει την περιβαλλοντική επιβάρυνση που δημιουργεί.

Παρά τις ευρύτατες χρήσεις του, το πλαστικό θεωρείται το κατ’ εξοχήν υπεύθυνο υλικό για τη μόλυνση του περιβάλλοντος εφόσον δύσκολα διαλύεται ολοσχερώς με φυσικές διεργασίες. Όλο το πλαστικό που έχει παραχθεί ποτέ βρίσκεται ακόμα σε κάποια μορφή πάνω στον πλανήτη. Είναι πολλές και διαφορετικές οι εκτιμήσεις που αφορούν το χρόνο, ο οποίος είναι απαραίτητος για να αποδομηθούν τα πλαστικά. Κάποιες κάνουν λόγο για 500 χρόνια, σαν απαραίτητο χρόνο για τα κοινά πλαστικά. Εξαιτίας λοιπόν του αργού ρυθμού αποσύνθεσης, το πλαστικό συσσωρεύεται σε θάλασσες, ωκεανούς και παραλίες. Εκτιμάται ότι 60% έως 90% των θαλάσσιων απορριμμάτων αποτελείται κατά κύριο λόγο από πλαστικά. Κάθε χρόνο διαρρέουν στους ωκεανούς δεκατρία εκατομμύρια τόνοι πλαστικών.

Στη Μεσόγειο, τα πλαστικά αποτελούν το 95% των σκουπιδιών που εντοπίζονται στις θάλασσες, τόσο στον βυθό της όσο και στις ακτές. Σε κάθε 100 μέτρα παραλίας στη Μεσόγειο συλλέγονται 110 πλαστικά ποτήρια, 91 πλαστικά μπουκάλια και 131 καλαμάκια. Υπολογίζεται ότι μόνο στις ελληνικές θάλασσες καταλήγουν 15.000 τόνοι πλαστικών ετησίως. Από τους καθαρισμούς ακτών που έχει πραγματοποιήσει το Κοινωφελές Ίδρυμα Αθανασίου Λασκαρίδη προκύπτει ότι τα βασικότερα στοιχεία ρύπανσης είναι οι γόπες, τα πλαστικά ποτήρια μίας χρήσης, τα καλαμάκια, οι πλαστικές σακούλες μίας χρήσης, η συσκευασία αναψυκτικού αλουμίνιου και τα μικροπλαστικά.

Η Ελλάδα παράγει περίπου 700.000 τόνους πλαστικών απορριμμάτων ετησίως ή 68 κιλά πλαστικών κατά κεφαλήν. Μόνο το 8% των πλαστικών απορριμμάτων ανακυκλώνεται. Το 84%, δηλαδή το μεγαλύτερο μέρος των πλαστικών απορριμμάτων καταλήγει σε χωματερές.

Η εικόνα της πλαστικής ρύπανσης στην Ελλάδα είναι απογοητευτική. Σύμφωνα με την Greenpeace, καθημερινά στην Ελλάδα σερβίρονται κατά μέσο όρο 1.000.000 πλαστικά ποτήρια μόνο για καφέ. Κάθε χρόνο χρησιμοποιούνται 4,3 δισ. πλαστικές σακούλες, 2 δισ. πλαστικά μπουκάλια για νερό και αναψυκτικά και 300 εκατ. πλαστικά ποτήρια του καφέ, ενώ περίπου 40 τόνοι πλαστικού καταλήγουν στο φυσικό περιβάλλον κάθε μέρα.

Με το Νόμο 4736/2020, δέκα τύποι πλαστικών προϊόντων μίας χρήσης απαγορεύτηκαν να διατίθενται στην αγορά από τα εργοστάσια παραγωγής στην Ελλάδα και στο σύνολο των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτή η λίστα περιλαμβάνει πλαστικά μαχαιροπίρουνα, πιάτα, καλαμάκια, φελιζόλ και δοχεία, αναδευτήρες ποτών και μπατονέτες από πλαστικό.

Σύμφωνα με επίσημες καταγραφές, τα πλαστικά απορρίμματα αποτελούν αιτία τραυματισμού ή και θανάτωσης πολλών ειδών άγριας ζωής όπως θαλάσσιες χελώνες, φώκιες, φάλαινες, κήτη, ψάρια και οστρακοειδή. Εκατό χιλιάδες (100.000) θαλάσσια ζώα χάνουν τη ζωή τους εξαιτίας του πλαστικού κάθε χρόνο. Τα μεγάλα πλαστικά κομμάτια τραυματίζουν, προκαλούν ασφυξία και συχνά θάνατο στα ζώα της θάλασσας. Θλιβερό παράδειγμα, οι θαλάσσιες χελώνες που μπερδεύουν τις πλαστικές σακούλες με μέδουσες και πνίγονται, καθώς προσπαθούν να τις φάνε. Οι θάλασσες μας είναι ήδη η μεγαλύτερη χωματερή για εκατομμύρια τόνους χρησιμοποιημένων πλαστικών ανά έτος.

Όμως, η ορατή πλαστική ρύπανση, είναι ένα σχετικά μικρό πρόβλημα σε σύγκριση με τα αόρατα μικροπλαστικά (μικροσκοπικές ίνες πλαστικού), τα οποία γίνονται «αναπόσπαστο» μέρος των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Ως μικροπλαστικά θεωρούνται τα θραύσματα των πλαστικών που είναι μικρότερα από 5 mm και είναι αποτέλεσμα μεγαλύτερων πλαστικών προϊόντων που διασπώνται σε μικρότερα κομμάτια. Το πλαστικό από τη στιγμή που θα βρεθεί εκτιθέμενο στο περιβάλλον και την ηλιακή ακτινοβολία διασπάται σε μη ανακτήσιμα θραύσματα, ακόμα και σε διάστημα εβδομάδων ή μηνών, ανάλογα με τον τύπο του πλαστικού.

Έτσι, τα μικροπλαστικά και τα νανοπλαστικά γρήγορα περνούν στην τροφική αλυσίδα και καταλήγουν και στον άνθρωπο με επιπτώσεις για τη δημόσια υγεία που ακόμα δεν κατανοούμε πλήρως. Τα μικροπλαστικά εξαπλώνονται ευρέως στο περιβάλλον μας, από τους ωκεανούς και τα ποτάμια μέχρι τα ιζήματα και τα βουνά. Μικροσκοπικές ίνες πλαστικού έχουν βρεθεί σε θαλάσσιους οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένων σημαντικών εμπορικών ειδών (ψάρια, καβούρια, μύδια κλπ).

Όπως έδειξαν πρόσφατες έρευνες, τα μικροπλαστικά αποτελούν ήδη μέρος της τροφικής αλυσίδας. Τα θραύσματα και οι ίνες των πλαστικών απορριμμάτων που βρίσκονται εκτεθειμένα στο περιβάλλον, έχουν ήδη εισχωρήσει σε όλα τα επίπεδα των οικοσυστημάτων και της τροφικής αλυσίδας των θαλασσών μας.

Οποιαδήποτε μελέτη για τα αλιευτικά προϊόντα αποκαλύπτει ότι περιέχουν πλαστικό. Ενδεικτικό της τραγικής κατάστασης που έχει προκληθεί, είναι ότι στην Ελλάδα σχεδόν το 100% των ψαριών και άλλων θαλασσινών που μελετήθηκαν περιείχαν μικροσκοπικές ίνες πλαστικού. Επισημαίνεται, ότι ο εντοπισμός των μικροπλαστικών αφορά αποκλειστικά το περιεχόμενο του πεπτικού συστήματος, συνεπώς αυτό δεν σημαίνει ότι τα ψάρια είναι ακατάλληλα προς βρώση, δεδομένου ότι το πεπτικό σύστημα αφαιρείται πριν τη παρασκευή φαγητού.

Η πλαστική ρύπανση βρίσκεται παντού: από τον οργανισμό μας μέσω της τροφικής αλυσίδας, μέχρι τις πιο απόμακρες παραλίες και ακατοίκητα νησιά.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε το 2018 την «Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τις πλαστικές ύλες σε μια κυκλική οικονομία». Με την εν λόγω στρατηγική, η ΕΕ δεσμεύεται να μειώσει τα πλαστικά απόβλητα, να διασφαλίσει ότι τα πλαστικά προϊόντα σχεδιάζονται κατά τρόπο που να μπορούν να ανακυκλωθούν, καθώς και να επενδύσει στην ανακύκλωση πλαστικών αλλά και σε άλλα μέτρα. Επιπλέον, η οδηγία του 2019 για τα πλαστικά μίας χρήσης περιορίζει την είσοδο στην αγορά της ΕΕ ορισμένων πλαστικών προϊόντων μίας χρήσης και απαιτεί τη μείωση της κατανάλωσης για ορισμένα άλλα προϊόντα.

Είναι εμφανές ότι η καλύτερη επιλογή μας είναι η μετάβαση σε μια θεμελιωδώς βιώσιμη και κυκλική οικονομία πλαστικών, στην οποία θα κάνουμε πιο συνετή χρήση πλαστικών και θα μπορούμε να τα επαναχρησιμοποιούμε και να τα ανακυκλώνουμε με καλύτερο τρόπο.

Η δραστική μείωση της πλαστικής ρύπανσης απαιτεί πρωτίστως γενναίες πολιτικές αποφάσεις για τη μείωση της παραγωγής και της κατανάλωσης πλαστικού μίας χρήσης και δευτερευόντως για την ανακύκλωσή του.

Αντιλαμβάνεται λοιπόν κανείς ότι η συζήτηση μιας νέας διεθνούς συνθήκης για την πλαστική ρύπανση που καλύπτει ολόκληρη την υδρόγειο είναι επείγουσα, επειδή η δυναμική του προβλήματος είναι παγκόσμια και επομένως, οι λύσεις πρέπει να είναι παγκόσμιες και συντονισμένες σε διαφορετικά επίπεδα.