Το τελευταίο διάστημα, λόγω της πανδημίας του ιού SARS CoV-2 (νόσος COVID-19),η επιστημονική κοινότητα και οι επαγγελματίες του κλιματισμού εστίασαν για πρώτη φορά στον αερισμό και τον ρόλο του στη μετάδοση του ιού.
Γράφει η Παναγιώτα Τσίτσου, Για την Τsitsos – Galletti, Μηχανικός Παραγωγής & Διοίκησης Δ.Π.Θ.
Με αφορμή αυτό το παγκόσμιο θέμα δημόσιας υγείας, ο σχεδιασμός του αερισμού των χώρων θα λαμβάνεται εφεξής σοβαρά υπόψη και η ποιότητα του αέρα σε κάθε είδους εφαρμογή, π.χ. οικιακή, εμπορική, βιομηχανική, θα αποτελεί σημαντικότατο μέρος της μελέτης ενός κτιρίου.
Αρχικά, είναι ξεκάθαρο πλέον πως η νόσος COVID-19 μεταδίδεται μέσω σταγονιδίων με τα οποία ένα υγιές άτομο έρχεται σε επαφή είτε άμεσα μέσω της αναπνοής είτε έμμεσα μέσω μολυσμένων επιφανειών. Παρακάτω παρατίθεται το σχετικό χωρίο της εγκυκλίου του Υπουργείου Υγείας, με θέμα: «Λήψη μέτρων διασφάλισης της Δημόσιας Υγείας από ιογενείς και άλλες λοιμώξεις κατά τη χρήση κλιματιστικών μονάδων»:
«Ο ιός μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο κυρίως μέσω του αναπνευστικού με σταγονίδια από το φτέρνισμα, τον βήχα ή την ομιλία. Επίσης, μπορεί να μεταδοθεί μέσω επαφής με επιφάνειες πρόσφατα μολυσμένες με σταγονίδια, αν δεν τηρούνται τα μέτρα υγιεινής των χεριών.
Πιο συγκεκριμένα, οι μηχανισμοί μετάδοσης έκθεσης του ιού SARS CoV-2 μέσω του αέρα είναι οι ακόλουθοι:
- Η μετάδοση μέσω μεγάλων σταγονιδίων/σωματιδίων (>10 microns) σε κοντινή επαφή κατά την οποία τα σταγονίδια που απελευθερώνονται προσπίπτουν σε επιφάνειες σε απόσταση 1-2 μέτρα το πολύ από το μολυσμένο άτομο. Οι άνθρωποι μπορούν να μολυνθούν αφού ενώ έχουν αγγίξει τις μολυσμένες επιφάνειες αγγίζουν στη συνέχεια τα μάτια, τη μύτη ή το στόμα τους. Μπορούν όμως να μολυνθούν και από την εισπνοή απευθείας μολυσμένων σταγονιδίων που προέρχονται από φτάρνισμα ή βήχα ή από εκπνοή μολυσμένου ατόμου, εφόσον στέκονται σε απόσταση 1-2 μέτρα από αυτό.
- Η αερογενής μετάδοση μέσω μικρών σωματιδίων (<5 microns), τα οποία μπορεί να παραμείνουν στον αέρα για ώρες και μπορούν να μεταφερθούν σε μεγάλες αποστάσεις. Αυτά δημιουργούνται επίσης από βήχα, φτέρνισμα και ομιλία. Τέτοια μικρά σωματίδια ιού παραμένουν αερομεταφερόμενα και μπορούν να ταξιδεύουν σε μεγάλες αποστάσεις και μεταφέρονται από ροές αέρα στα δωμάτια ή στους αγωγούς εξαγωγής των συστημάτων εξαερισμού».
Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου της Λευκωσίας με επικεφαλής τον κ. Δρικάκη διαπιστώθηκε ότι τα σταγονίδια του σάλιου, μετά από βήχα, μπορούν να μεταφερθούν σε απόσταση έως 5,5 μ. μέσω μια υποθετικής ροής αέρα με ταχύτητα 4 χλμ./ώρα, δηλαδή με ένα ελαφρύ αεράκι.
Από τους τρόπους μετάδοσης και μόνο, αλλά και από τις περαιτέρω έρευνες, γίνεται σαφές ότι ο αερισμός είναι μια κρίσιμη παράμετρος για τη μετάδοση και την εξάπλωση της νόσου COVID-19.
Μιλώντας όμως για αερισμό, τι ακριβώς εννοούμε;
Αναφερόμαστεστο άνοιγμα ενός παραθύρου ή αποκλειστικά στον μηχανικό αερισμό;
Η απάντηση είναι ότι ο όρος «αερισμός» συμπεριλαμβάνει τον φυσικό και μηχανικό αερισμό και τον εξαερισμό. Θα λέγαμε ότι είναι η διαδικασία αφαίρεσης αέρα από το εσωτερικό ενός κτιρίου και αντικατάστασής του με φρέσκο (νωπό αέρα) με φυσικές (φυσικής κυκλοφορίας) ή τεχνητές (εξαναγκασμένης κυκλοφορίας) μεθόδους. Φυσικά, στις περιπτώσεις όπου μιλάμε για δημόσια κτίρια, χώρους συναθροίσεων, κλινικές, εκπαιδευτήρια, ιατρεία και γενικότερα εμπορικούς ή βιομηχανικούς χώρους, ο αερισμός θα πρέπει να ελέγχεται και να ρυθμίζεται από ένα αυτόματο μηχανικό σύστημα (π.χ. Κεντρικές Κλιματιστικές Μονάδες, Μονάδες Ανάκτησης Θερμότητας, κ.ά.)
Ακόμη, δεν πρέπει να παραβλέπεται ότι και τα συστήματα ψύξης και θέρμανσης, παρότι στην πλειονότητα τους δεν είναι υπεύθυνα για τη διαχείριση του αέρα (την απαγωγή και προσθήκη νωπού), χρησιμοποιούν τον αέρα ως μέσο μετάδοσης ψύξης και θέρμανσης, τον μετακινούν δημιουργώντας ρεύματα αέρα, και συνήθως τον φιλτράρουν. Συνεπακόλουθα, είναι και αυτά έμμεσα υπεύθυνα, σε μεγάλο βαθμό, για την ποιότητα του αέρα και για τη μετάδοση ασθενειών από αέρια σωματίδια, και τη μεταφορά ρύπων στους χώρους.
Για τους παραπάνω λόγους το Υπουργείο Υγείας στην Εγκύκλιο με θέμα: «Λήψη μέτρων διασφάλισης της Δημόσιας Υγείας από ιογενείς και άλλες λοιμώξεις κατά τη χρήση κλιματιστικών μονάδων» παραθέτει συστάσεις τεχνικών μέτρων οι οποίες αφορούν, πέρα από τις Κεντρικές Κλιματιστικές Μονάδες που είναι αναμενόμενο, και κλιματιστικά συστήματα μη κεντρικής διαχείρισης του αέρα.
Παρακάτω οι συστάσεις των τεχνικών μέτρων όπως αυτές περιγράφονται στην Εγκύκλιο:
Συστάσεις τεχνικών μέτρων
Αποσκοπώντας στην κατά το δυνατόν μείωση του χρόνου παραμονής του αέρα σε ένα δωμάτιο, επισημαίνονται τα κατωτέρω σε ό,τι αφορά τη χρήση των κλιματιστικών μηχανημάτων σε κτίρια, όπου αυτό είναι εφικτό:
- Αύξηση της παροχής του νωπού αέρα σε όλες τις κεντρικές κλιματιστικές μονάδες (ΚΚΜ)
- Πλήρης αποφυγή της ανακυκλοφορίας του αέρα
- Συνεχής λειτουργία των ΚΚΜ (24/7) ακόμη κι αν δεν λειτουργεί το τμήμα το οποίο τροφοδοτούν (για λόγους αποφυγής πολλαπλασιασμού μικροοργανισμών)
- Στις ΚΚΜ με περιστροφικούς εναλλάκτες αέρα θα πρέπει να σταματήσει η περιστροφή τους και αν είναι δυνατόν να απορρίπτεται ο αέρας χωρίς να διέρχεται από τον εναλλάκτη. Οι ΚΚΜ με πλακοειδείς εναλλάκτες να τίθενται εκτός λειτουργίας εφόσον είναι εφικτό (παρότι δεν τεκμηριώνεται επαρκώς ο βαθμός επικινδυνότητάς τους)
- Στις ΚΚΜ με ανακυκλοφορία αέρα θα πρέπει να κλείσουν τους ρυθμιστές ροής (damper) ανάμειξης και να απορρίπτεται ο αέρας επιστροφής κατ’ ευθείαν στον εξωτερικό περιβάλλοντα χώρο
- Οι αεραγωγοί απόρριψης να έχουν τη μεγαλύτερη δυνατή απόσταση από τα σημεία αναρρόφησης φρέσκου αέρα
- Οι μονάδες fancoil (FCU) όπου είναι εφικτό, να τίθενται εκτός λειτουργίας ή όταν αυτό δεν είναι εφικτό να τίθενται σε συνεχή λειτουργία 24/7 (για λόγους αποφυγής της επαναιώρησης των ιών σε περίπτωση διακοπής και επαναλειτουργίας των μονάδων)
- Οι μονάδες οικιακού τύπου (splitunits) όπου είναι εφικτό, να τίθενται ομοίως εκτός λειτουργίας ή όταν αυτό δεν είναι εφικτό να τίθενται σε συνεχή λειτουργία 24/7 με παράλληλη λειτουργία φυσικού αερισμού
- Ρύθμιση του εξαερισμού στην ταχύτητα που υποδεικνύεται από τον κατασκευαστή τουλάχιστον 2 ώρες πριν από το χρόνο χρήσης του κτιρίου και αλλαγή σε χαμηλότερη ταχύτητα 2 ώρες μετά το χρόνο χρήσης του κτιρίου
- Τις νύχτες, τα σαββατοκύριακα και τις αργίες δεν συνιστάται η απενεργοποίηση του εξαερισμού, αλλά η διατήρηση των συστημάτων εξαερισμού σε λειτουργία αλλά με χαμηλότερη ταχύτητα
- Αποφυγή αλλαγής των καθορισμένων επιπέδων θέρμανσης, ψύξης και πιθανής υγρασίας
- Αποφυγή προγραμματισμού για τον καθαρισμό των αγωγών αυτήν την περίοδο. Θα πρέπει να ενθαρρύνεται ο καθαρισμός των αεραγωγών εφόσον γίνεται με μηχανικά μέσα (robots)
- Για τις ΚΚΜ και τις μονάδες οικιακού τύπου μονάδες οικιακού τύπου (splitunits) η αντικατάσταση των φίλτρων θα γίνεται σύμφωνα με την κανονική διαδικασία σύμφωνα με την προγραμματισμένη συντήρηση. Οι τακτικές εργασίες αντικατάστασης και συντήρησης φίλτρων θα εκτελούνται με χρήση και λήψη όλων των προστατευτικών μέτρων (ατομική προστασία, αερισμός χώρου, ασφαλής αποκομιδή των φίλτρων που αντικαθίστανται) συμπεριλαμβανομένης της αναπνευστικής προστασίας.
- Εξασφάλιση του επαρκούς αερισμού όλων των χώρων με εξωτερικό αέρα
Λοιπές οδηγίες
Στο πλαίσιο της ευρύτερης προστασίας της υγείας επισημαίνονται τα ακόλουθα:
- Σύσταση στους χρήστες του κτιρίου να εκκενώνουν τις λεκάνες αποχωρητηρίου με κλειστό το καπάκι. Με τον τρόπο αυτό επιδιώκεται ο περιορισμός της μετάδοσης μέσω του αερολύματος από την τουαλέτα κατά τη στιγμή της εκκένωσης
- Συνεχής λειτουργία των ανεμιστήρων των χώρων αποχωρητηρίου (WC). Στην περίπτωση όπου η λειτουργία του ανεμιστήρα είναι συνδεδεμένη με τη λειτουργία του διακόπτη φωτισμού, να αποσυνδεθεί, εφόσον αυτό είναι εφικτό
- Συστηματική λήψη όλων των κατάλληλων μέτρων για τη σωστή λειτουργία των κλιματιστικών εγκαταστάσεων και αποφυγή δημιουργίας εστιών μόλυνσης και από άλλους μικροοργανισμούς
- Σε κάθε περίπτωση επισημαίνεται εκ νέου ότι θα πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα για τον συνεχή ή τουλάχιστον συστηματικό φυσικό αερισμό του χώρου μέσω ανοιγμάτων (παράθυρα, εξωτερικές θύρες) ακόμη και με παράλληλη χρήση κλιματιστικών μηχανημάτων.»
Ποιο άλλο μέσο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την εξυγίανση του αέρα των εσωτερικών χώρων;
Στο εμπόριο κυκλοφορεί μια πληθώρα μονάδων που υποστηρίζεται ότι καθαρίζουν και εξυγιαίνουν τον αέρα από ρύπους, μικρόβια και αλλεργιογόνα, με τις πιο διαδεδομένες τις συσκευές ιονισμού και τις συσκευές με ειδικά φίλτρα (π.χ. HEPA -high efficiency particulate air filter). Παρόλα αυτά, δεν είναι αποδεδειγμένο ότι όλες αυτές οι συσκευές εξουδετερώνουν τον SARS CoV-2ζ, και, φυσικά ακόμα και αυτές που αποδεδειγμένα το κάνουν, θα πρέπει να χρησιμοποιούνται με τον ενδεδειγμένο τρόπο ή επικουρικά. Για παράδειγμα, δεν μπορεί να υπάρχει σε έναν χώρο ένα άτομο που φέρει τον ιό της νόσου COVID-19 και να μη φοράει μάσκα, και κάποιο υγιές άτομο να βρίσκεται δίπλα του χωρίς μάσκα και να επικρατεί η ψευδαίσθηση ότι το υγιές άτομο προστατεύεται από μια συσκευή εξυγίανσης του αέρα που βρίσκεται στα 5 βήματα.
Ποια είναι η αποδεδειγμένη τεχνολογία ενάντια στη νόσο COVID-19; Η τεχνολογία ιονισμού με τη χρήση ψυχρού πλάσματος.
Μεταξύ των διαθέσιμων λύσεων για την αντιμετώπιση του προβλήματος εξάπλωσης της νόσου COVID-19 είναι η τεχνολογία ψυχρού πλάσματος, αλλιώς NTP (Non-Thermal Plasma). θεωρείται μια από τις πιο αποτελεσματικές και ασφαλείς μεθόδους εξυγίανσης του αέρα, καθώς οξειδώνει και διασπά τους ρύπους. Είναι ένας προηγμένος τρόπος ιονισμού, ικανός να μειώσει σημαντικά βιολογικούς και χημικούς ρύπους. Το ψυχρό πλάσμα είναι ένα φυσικό φαινόμενο που λαμβάνει χώρα σε θερμοκρασία δωματίου. Είναι ένα ιονισμένο αέριο το οποίο αποτελείται από διάφορα ηλεκτρικά φορτισμένα σωματίδια: ηλεκτρόνια, ιόντα, άτομα και μόρια οργανικών και χημικών ουσιών που συγκρούονται μεταξύ τους και παράγουν οξειδωτικά στοιχεία. Από την πρόσκρουση φορτισμένων ηλεκτρονίων με οξυγόνο, υδρατμό και άζωτο παράγονται ιόντα και free radicals (ελεύθερες ρίζες) που μεταφέρονται μέσω της ροής αέρα στους ρύπους. Είναι, επομένως, ένα ενεργό σύστημα εξυγίανσης του αέρα που εντοπίζει τους ρύπους και τους διασπά χωρίς να παράγει υπολειμματικές ουσίες. Το ψυχρό πλάσμα (NTP) εξαλείφει βακτήρια, ιούς, μύκητες, σπόρια, οσμές και όλες τις πτητικές οργανικές ενώσεις (VOCs): φορμαλδεΰδη, βενζόλιο, κ.ά.
