Δεν έχει σημασία ποιοι είμαστε, που ζούμε, τι κάνουμε, όλοι εξαρτιόμαστε απ’ το νερό. Το χρειαζόμαστε κάθε μέρα, με πάρα πολλούς τρόπους. Το χρειαζόμαστε για να είμαστε υγιείς, το χρειαζόμαστε για να παράγουμε την τροφή μας, για τις μεταφορές, την άρδευση και τη βιομηχανία. Το χρειαζόμαστε για τα ζώα και τα φυτά, για να αλλάζουν οι εποχές και τα χρώματα. Ωστόσο, παρά τη σημασία των αποθεμάτων του νερού για τη ζωή και την ύπαρξή μας, δείχνουμε μια συνεχώς αυξανόμενη έλλειψη σεβασμού για τα αποθέματα νερού. Τα σπαταλάμε, τα λεηλατούμε, τα μολύνουμε, ξεχνώντας πόσο απαραίτητα είναι για την επιβίωσή μας. Το νερό δεν είναι ένα αγαθό που αυξάνεται ανάλογα με τη ζήτηση, όπως άλλα αγαθά που μπορεί να παράγει ο άνθρωπος.
Γράφει ο Νίκος Σεκεριάδης, Μηχανολόγος Μηχανικός- Εκπαιδευτικός
Ήδη σήμερα, η έλλειψή του, δημιουργεί μεγάλα κοινωνικά προβλήματα και κοινωνικές αναστατώσεις. Συνεχιζόμενη μείωση της ποσότητας από τη μία και υποβάθμιση της ποιότητας από την άλλη. Αύξηση του πληθυσμού, κλιματικές αλλαγές, επεμβάσεις στη φύση, εντατικοποίηση γεωργικών και βιομηχανικών δραστηριοτήτων. Αναπτυξιακά μοντέλα αδιάφορα προς τη φύση και τους μηχανισμούς της. Αύξηση της ζήτησης του νερού και ταυτόχρονη ρύπανση και μείωση των υδάτινων πόρων δεν είναι παρά τα σημάδια της κρίσης του νερού. Το νερό είτε αντιμετωπίζεται ως «φυσικός πόρος», είτε ως «οικονομικό αγαθό», είτε ως «κοινωνικό αγαθό», είτε ως «περιβαλλοντικό στοιχείο», είναι βασικό και αναντικατάστατο συστατικό, απαραίτητο όχι μόνο για την ανάπτυξη, αλλά και για την επιβίωση της ανθρωπότητας.
Τo δημώδες όνομα νερό,προκύπτει από το βυζαντινό «νεαρόν ὕδωρ» (νερό τρεχούμενο που μόλις βγήκε από την πηγή) το οποίο προέρχεται από το αρχαιοελληνικό «νῆρον ὕδωρ». Από την αρχαία ονομασία ὕδωρ έχουν προκύψει όλοι οι σχετικοί όροι, που χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα, όπως οι όροι υδρογόνο ( αυτό που γεννάει νερό), υδράργυρος (υγρός άργυρος), υδάτινος, ύδρευση, υδροδότηση, υδραυλικός, υδρορροή, υδραντλία, υδραγωγείο, υδρόχρωμα, υδρατμός, υδατοστεγής, υδροπλάνο, υδατάνθρακας, ενυδάτωση, αφυδάτωση, υδρόλυση, υδατογραφία, υδατοσφαίριση, υδατοκαλλιέργεια, υδροβιότοπος, υδροχόος κ.τ.λ.
Η ιστορία του νερού συμβαδίζει με την ιστορία του ανθρώπου. Ο πρωτόγονος άνθρωπος φρόντιζε να ζει και να κατοικεί κοντά στις πηγές, τους ποταμούς και τις λίμνες. Οι πρώτες του μετακινήσεις συνδέονταν άμεσα με την αναζήτηση του νερού. Οι περισσότεροι πολιτισμοί γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν γύρω από το νερό. Ειδικότερα στις ακτές της Μεσογείου εμφανίστηκαν οι σημαντικότεροι από αυτούς (Μίνωες, Αρχαίοι ΄Έλληνες, Φοίνικες, Αιγύπτιοι, Άραβες, Ρωμαίοι). Πολλοί μεγάλοι αρχαίοι πολιτισμοί άνθισαν γενικώς κατά μήκος των μεγάλων ποταμών, όπως ο Αιγυπτιακός Πολιτισμός στην κοιλάδα του Νείλου, ο Ασσυριακός στη Μεσοποταμία, ο Κινεζικός στη κοιλάδα του Κίτρινου ποταμού, ο Ινδικός στη κοιλάδα του Γάγγη κ.λπ. Σε αυτούς τους πολιτισμούς από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα το νερό κατέχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία.
Δίνει ζωή, επιτρέπει την καλλιέργεια τροφής, τη μεταφορά αγαθών και το εμπόριο και μαζί με όλα αυτά την ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων. Δίχως το νερό δεν μπορεί να υπάρξει ζωή και για αυτό και το διάφανο υγρό έχει περίοπτη θέση παντού από τη φιλοσοφία μέχρι τη μυθολογία και από την θρησκεία μέχρι τη παράδοση και την επιστήμη. Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι, οι οποίοι έθεσαν το θέμα των συστατικών της φύσης, έκαναν πρώτοι λόγο για το νερό και μάλιστα ο Θαλής ο Μιλήσιος (624-546 π.Χ.) εξέφρασε την άποψη ότι το βασικό υλικό των σωμάτων είναι το νερό και είναι η πηγή κάθε γέννησης, « Αρχή πάντων το ύδωρ». Ο Αναξιμένης θεωρεί σαν την πηγή του κόσμου το νερό, διδάσκοντας ότι όλα τα όντα και τα πράγματα στη γη, αποτελούν συμπυκνώσεις του πρωταρχικού ύδατος. Ο Πλάτωνας το θεωρεί σαν ένα από τα τέσσερα στοιχεία του σώματος και ο Εμπεδοκλής ένα από τα τέσσερα στοιχεία του κόσμου.
Ο Πλούταρχος αναφέρει, «πολυτιμότερον γης ύδωρ».Στην Ιπποκρατική θεραπευτική, ο Ιπποκράτηςε εξετάζει στο βιβλίο του «περί αέρων, υδάτων και τόπων» τις επιδράσεις του νερού στον οργανισμό και τις βλαβερές επιδράσεις στην υγεία των στάσιμων νερών των βάλτων. Γνώριζε ακόμη ο Ιπποκράτης τα πλεονεκτήματα του βρασμένου νερού στη θεραπεία των πληγών και απέδιδε μεγάλη θεραπευτική αξία στα θαλάσσια λουτρά. Στην αρχαία Ελλάδα το νερό που στάζει από το βράχο κατέληγε σε μία κοιλότητα, όπου το κατακρατούσαν για να χρησιμοποιηθεί από την Πυθία και τους ιερούς μάντεις. Ο Όμηρος στον ύμνο του προς τον Απόλλωνα αναφέρει την κρήνη Δελφούσα στη σημερινή τοποθεσία των Δελφών, πιθανώς εννοώντας την Κασταλία πηγή. Ο ιερότερος όρκος των ολυμπίων θεών ήταν στα ιερά ύδατα της Στυγός. Ακόμα πίστευαν ότι όταν ο άνθρωπος πεθάνει πρέπει να περάσει από τον Αχέροντα ποταμό για τον άλλο κόσμο.
Πριν από τις οποιεσδήποτε φιλοσοφικές, περί υγρού στοιχείου, θεωρήσεις η μυθολογία είχε κιόλας φροντίσει να «ιδρύσει» το ανάλογο βασίλειο και να το θέσει υπό την εξουσία του Ποσειδώνα. Από τη μυθολογία το νερό μπαίνει και στη θρησκεία και μάλιστα ως ένα από τα κυριότερα σύμβολα. Από την Παλαιά Διαθήκη μαθαίνουμε ότι, το Πνεύμα Θεού επεφέρετο επάνω του ύδατος (Γεν. 1, 2). Το νερό δημιουργήθηκε την πρώτη μέρα (Γεν. 1-2, 6-8). Η γη στερεώθηκε επί των υδάτων (Γεν. 1, 6-7· 9-10). Ο Θεός διέταξε το ύδωρ να εξαγάγει πληθώρα ψυχών ζωσών (Γεν. 1, 20-21). Τόσο οι μυθολογικοί όσο και οι βιβλικοί κατακλυσμοί σηματοδοτούν,σύμφωνα με τη θρησκεία,μια νέα αρχή μετά από εξαγνισμό των αμαρτιών όπως ακριβώς το βάπτισμα εξαγνίζει από το προπατορικό αμάρτημα, με το οποίο ο άνθρωπος είναι βεβαρημένος όταν έρχεται στον κόσμο. Το νερό, σύμβολο, εν τέλει, της ίδιας της ζωής, έγινε από τα πανάρχαια χρόνια αντικείμενο λατρείας σε όλους τους πολιτισμούς ‒ με λίγα λόγια, το υγρό στοιχείο προσωποποιήθηκε από θεούς, νύμφες, νεράιδες, ξωτικά και στοιχειά από τα οποία είναι γεμάτα τα παραμύθια και οι λαϊκές παραδόσεις: βρύσες, πηγάδια, νερόμυλοι, λίμνες και ποτάμια, όπου υπάρχει νερό, θα συναντήσει κανείς και από ένα ξωτικό, μια καλή ή μια δύστροπη, άλλες φορές νεράιδα που θα τον βοηθήσει ή θα τον υποβάλλει σε δοκιμασίες. Ως αέναη πηγή ζωής, το νερό συνδέθηκε με την έννοια της αθανασίας.
Του αποδόθηκαν μαντικές ιδιότητες (έθιμο του Κλήδονα) και η χρήση του στα διάφορα στάδια της ζωής του ανθρώπου απέβλεπε στην κάθαρση και προσέβλεπε στην εξιλαστήρια δύναμή του. Πολλοί δε λαοί αναγνωρίζουν το γεγονός ότι η ζωή ξεκίνησε μέσα από το νερό. Ο βασικότερος και πρωταρχικός στόχος στην αναζήτηση σε άλλους πλανήτες της γνωστής μας μορφής ζωής στη Γη, είναι η ύπαρξη νερού σε οποιαδήποτε μορφή. Το νερό, είναι η περισσότερο διαδεδομένη ανόργανη χημική ένωση στην επιφάνεια της Γης, αφού καλύπτει το 70,9% του πλανήτη μας, στη φύση του οποίου, το νερό υπάρχει στην αέρια κατάσταση (οπότε ονομάζεται υδρατμός), στην υγρή κατάσταση και στη στερεή κατάσταση (οπότε ονομάζεται πάγος).Το νερό είναι η μόνη συνηθισμένη ουσία που βρίσκεται με φυσικό τρόπο και στις τρεις κανονικές καταστάσεις της ύλης και είναι απαραίτητο σε όλες τις γνωστές μορφές ζωής στον πλανήτη μας.
Το νερό στη Γη κινείται συνεχόμενα μέσω του «κύκλου του νερού» (μια φυσική ανακύκλωση) που περιλαμβάνει την εξάτμιση, κυρίως των θαλασσών, τη μεταφορά της υγρασίας, τη συμπύκνωση, την κατακρήμνιση (με βροχή, χιόνι, χαλάζι, κ.ά.) και την αποστράγγιση με την οποία το μεγαλύτερο ποσοστό επιστρέφει στις θάλασσες.
Είναι μια φυσική διαδικασία η οποία πραγματοποιείται εδώ και εκατομμύρια χρόνια και η οποία στηρίζει την διατήρηση των οργανισμών επάνω στη γη. Συνεπώς το νερό που υπάρχει στη Γη, υπάρχει από την εποχή της δημιουργίας του πλανήτη,ούτε μειώνεται, ούτε αυξάνεται. Μέσα δηλαδή από μία αέναη διαδικασία, το νερό που υπάρχει στη Γη από τη δημιουργία της μέχρι σήμερα, γίνεται διαθέσιμο στα επιμέρους συστήματα της Γης: στο έδαφος, στα φυτά, στον άνθρωπο, στους ωκεανούς, στην ατμόσφαιρα. Αυτή η διαδικασία ροής του νερού μέσα στα επιμέρους συστήματα της γης είναι «ο κύκλος του νερού».Είναι άγευστο και άοσμο, σχεδόν άχρωμο και διαυγές, αλλά εμφανίζει μια γαλάζια χροιά όταν βρίσκεται σε βαθιά στρώματα. Πολλές ουσίες διαλύονται στο νερό και γι’ αυτό επονομάστηκε «παγκόσμιος διαλύτης» (universal solvent). Το νερό μέχρι το 18ο αιώνα θεωρούνταν ως στοιχείο. Πρώτος ο πατέρας της νεότερης χημείας Λαβουαζιέ απέδειξε ότι είναι ένωση του υδρογόνου και του οξυγόνου. Το μόριο του νερού αποτελείται από δύο άτομα υδρογόνου (Η) και ένα άτομο οξυγόνου (Ο), που συνδέονται μεταξύ τους με ομοιοπολικούς δεσμούς. Έχει μοριακό τύπο H2O.
Το 96,5% του νερού της Γης βρίσκεται στους ωκεανούς και τις θάλασσες, 1,7% στα υπόλοιπα επιφανειακά νερά (λίμνες, ποτάμια, έλη, κ.τ.λ.), 1,7% στα παγοκαλύμματα και στις παγωμένες σπηλιές της Ανταρκτικής και της Γροιλανδίας, 0,001% ως υγρασία της ατμόσφαιρας και σε σύννεφα. Μόνο το 2,5% του νερού της Γης είναι «γλυκό» και το 98,8% του πόσιμου νερού βρίσκεται στα παγοκαλύμματα και στα υπόγεια ύδατα. Λιγότερο από 0,3% του γλυκού νερού της Γης βρίσκεται σε ποτάμια, λίμνες και στην ατμόσφαιρα, ενώ ακόμα μικρότερο ποσοστό (0,003%) περιέχεται στα σώματα των βιολογικών όντων και σε ανθρώπινης παραγωγής προϊόντα. Το νερό είναι από τους βασικότερους διατροφικούς παράγοντες μιας και αποτελεί το 78% του ανθρωπίνου σώματος, το 90%. του αίματος και των κυττάρων, το 22% των οστών, το 75% του εγκεφάλου και το 75% των μυών. Ενυδατώνει τα κύτταρα, μεταφέρει θρεπτικά συστατικά στους ιστούς και βοηθάει στην αποβολή των τοξικών αποβλήτων του οργανισμού που παράγονται από την καύση. Είναι αναπόσπαστο στοιχείο όλων των ειδών του ζωικού βασιλείου και αποτελεί το 50-70% της μάζας των ζώων. Το νερό υπάρχει σ’ όλους τους ζωντανούς οργανισμούς, ζωικούς και φυτικούς. Στις τροφές υπάρχει σε μεγάλο ποσοστό. Το γάλα π.χ. περιέχει 87%, οι πατάτες 78 %, τα αβγά 74 %, τα λαχανικά και τα φρούτα μέχρι 93 % νερό.
Το ασφαλές πόσιμο νερό είναι ζωτικής σημασίας για τους ανθρώπους και τις άλλες μορφές ζωής. Η πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό έχει βελτιωθεί τις τελευταίες δεκαετίες σχεδόν σε ολόκληρο τον κόσμο, αλλά 1.000.000.000 άνθρωποι ακόμη δεν έχουν πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό και πάνω από 2.500.000.000 έχουν ανεπαρκή πρόσβαση σε αποχέτευση. Πάνω από 232 εκατομμύρια άνθρωποι από χώρες του Τρίτου Κόσμου πλήττονται από λειψυδρία. Περίπου 18 χώρες στην Αφρική και την Ασία βρίσκονται στο όριο των υδατικών αποθεμάτων τους. Το 80% των ασθενειών στις αναπτυσσόμενες χώρες συνδέεται με το νερό. Κάποιοι επιστήμονες έχουν εκτιμήσει ότι ως το 2025 περισσότερο από το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού θα είναι αντιμέτωπο με προβλήματα που θα τους κάνουν ευάλωτους εξαιτίας της χαμηλής ποιότητας του πόσιμου νερού στο οποίο θα έχουν πρόσβαση. Μια πρόσφατη μελέτη,διαπιστώνει ότι μέχρι το 2030 σε κάποιες περιοχές του αναπτυσσόμενου κόσμου η ζήτηση νερού θα ξεπεράσει την προσφορά κατά 50%. Το πόσιμο νερό – τώρα πολυτιμότερο από κάθε άλλη φορά στην ιστορία λόγω της εντατικής χρησιμοποίησης του στη γεωργία (το 70% του γλυκού νερού που χρησιμοποιείται από τους ανθρώπους πηγαίνει στην αγροτική παραγωγή), στη σύγχρονή βιομηχανία και στην παραγωγή ενέργειας. Χρειάζεται καλύτερη διαχείριση και λογική χρήση εάν δεν επιθυμούμε να ζήσουμε τραγικές καταστάσεις στο μέλλον. Συνεπώς, είναι ανάγκη να προστατεύσουμε το νερό. Για όλους εμάς που έχουμε το προνόμιο της πρόσβασης σε καθαρό πόσιμο νερό, η ευθύνη γίνεται ακόμη μεγαλύτερη. Γι’ αυτό και πρέπει να το χρησιμοποιούμε υπεύθυνα και συνειδητά. Το νερό δεν είναι ένα εμπορικό προϊόν όμοιο με άλλα εμπορεύματα, αλλά συνιστά κληρονομιά η οποία πρέπει να προστατεύεται και να αντιμετωπίζεται με το ανάλογο σκεπτικό. Η διαχείριση του νερού για να είναι βιώσιμη και αειφόρος δεν μπορεί παρά να είναι δημόσια ή δημοτική.
Από το 1992, η 22η Μαρτίου κάθε έτους έχει καθιερωθεί από τη Γενική Συνέλευση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών ως η παγκόσμια μέρα για το νερό. Η Παγκόσμια Ημέρα Νερού είναι ημέρα ευθύνης και υπενθύμισης, πως το νερό γίνεται δεδομένο μέσα από σκληρή προσπάθεια και υπεύθυνη διαχείριση από όλους, προκειμένου να συνεχίσει να είναι αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας.
